ออกแบบแผนกห้องผ่าตัด (OR)

การออกแบบแผนกห้องผ่าตัด (Operating Room Department): องค์ประกอบสำคัญที่ควรรู้

เพราะทุกการผ่าตัดคือภารกิจสำคัญ การออกแบบพื้นที่จึงต้องละเอียดแม่นยำและปลอดภัยสูงสุด

ห้องผ่าตัด (Operating Room: OR) ถือเป็นศูนย์กลางของการรักษาที่มีความซับซ้อนและเสี่ยงสูงที่สุดในโรงพยาบาล
การออกแบบแผนกห้องผ่าตัดต้องตอบโจทย์ทั้งในด้าน การควบคุมการติดเชื้อ, ประสิทธิภาพในการทำงานของบุคลากร, และ ความปลอดภัยของผู้ป่วย

1. การแบ่งโซนและการจัดการการไหลเวียน (Zoning and Flow Management)

แผนกห้องผ่าตัดควรถูกแบ่งออกเป็นโซนตามลำดับความสะอาด ดังนี้:

โซนไม่จำกัด (Unrestricted Zone): บริเวณต้อนรับ, ห้องเปลี่ยนเสื้อผ้า, พื้นที่รอ
โซนกึ่งจำกัดหรือโซนสะอาด (Semi-Restricted Zone/Clean Zone): ทางเดินหลัก, ห้องเก็บเวชภัณฑ์, ห้องเตรียมยาสลบ, ห้องพักฟื้น
โซนจำกัดหรือโซนปลอดเชื้อ (Restricted Zone/Aseptic Zone): ห้องผ่าตัด, ห้องเตรียมอุปกรณ์ปลอดเชื้อ
โซนสกปรก (Dirty/Disposal Zone): ห้องทิ้งขยะติดเชื้อ, ห้องล้างเครื่องมือใช้แล้ว

(ICDKWT, 2007; LWW, 2007; Jed-S3, 2022)

2. การจัดเส้นทางของผู้ป่วยและวัสดุ (Patient and Material Movement)

การไหลเวียนควรเป็นแบบ “ทางเดียว” (Unidirectional Flow) จากสะอาดไปสู่ปลอดเชื้อ เพื่อหลีกเลี่ยงการปนเปื้อน
เส้นทางของวัสดุสะอาดและวัสดุปนเปื้อนต้องแยกจากกันโดยเด็ดขาด

(ICDKWT, 2007; LWW, 2007)

3. การออกแบบห้องและวัสดุปูพื้นผิว (Room Design and Finishes)

ห้องผ่าตัดควรกว้างพอ (เช่น 6.5 x 6.5 x 3.5 เมตร) เพื่อรองรับอุปกรณ์และบุคลากร
ผนัง เพดาน และพื้น ควรเป็นวัสดุเรียบ ไร้รอยต่อ ไม่ดูดซึม และทำความสะอาดง่าย เช่น เรซินอีพ็อกซี (Epoxy Resin) หรือ อะคริลิก (Acrylic Resin)
พื้นต้องป้องกันการลื่น กันน้ำ ป้องกันไฟฟ้าสถิต และมุมห้องควรเป็นโค้งมนเพื่อป้องกันฝุ่น

(Jed-S3, 2022)

4. ระบบอากาศและการควบคุมการติดเชื้อ (Air Handling and Infection Control)

ใช้ระบบแรงดันอากาศบวก (Positive Pressure Ventilation) เพื่อป้องกันไม่ให้อากาศปนเปื้อนไหลเข้าสู่ห้อง
ติดตั้งแผ่นกรองอากาศความละเอียดสูง (HEPA Filter) พร้อมระบบหมุนเวียนอากาศอย่างน้อย 20 ครั้งต่อชั่วโมง
ควบคุมอุณหภูมิที่ 20–24 องศาเซลเซียส และความชื้นสัมพัทธ์ที่ 20–60%

(ISID, 2018)

5. เทคโนโลยีและอุปกรณ์ (Technology and Equipment)

ห้อง OR ควรเชื่อมต่อกับระบบไอที เช่น ระบบภาพทางการแพทย์ (PACS), ระบบควบคุม OR แบบดิจิทัล, และ ระบบการแพทย์ทางไกล (Telemedicine)
ต้องมีพื้นที่เก็บอุปกรณ์ปลอดเชื้อและไม่ปลอดเชื้อที่แยกชัดเจน พร้อมคำนึงถึงความปลอดภัยและการใช้งาน

(Health Facility Guidelines, n.d.)

6. ความปลอดภัยและสิ่งอำนวยความสะดวก (Safety and Support Features)

ติดตั้งทางหนีไฟ (Emergency Exit), ระบบแจ้งเตือนอัคคีภัย (Fire Safety System), และป้ายบอกทางที่ชัดเจน
มีสถานีควบคุม (Visual Control Station) สำหรับเฝ้าดูการเข้า–ออกของบุคลากร
มีห้องเปลี่ยนเสื้อผ้าสำหรับเจ้าหน้าที่ พร้อมล็อกเกอร์, ห้องอาบน้ำ, และจุดล้างมือ

(ICDKWT, 2007; LWW, 2007)

สรุปตารางองค์ประกอบสำคัญ

พื้นที่/โซน	รายละเอียด
โซนไม่จำกัด (Unrestricted)	ห้องรอ, ห้องเปลี่ยนเสื้อผ้า
โซนสะอาด (Semi-Restricted)	ทางเดิน, ห้องเก็บเวชภัณฑ์, ห้องยาสลบ
โซนปลอดเชื้อ (Restricted)	ห้องผ่าตัด, ห้องเตรียมปลอดเชื้อ
โซนสกปรก (Dirty Zone)	ห้องล้างอุปกรณ์, ห้องขยะ
ระบบอากาศ (Air Handling)	แรงดันบวก, HEPA, 20+ รอบ/ชม.
พื้นผิว (Surfaces)	ไร้รอยต่อ, ไม่ดูดซึม, ทำความสะอาดง่าย

สรุป

การออกแบบแผนกห้องผ่าตัดที่ดี คือการจัดระบบที่สามารถควบคุมการติดเชื้อ, สนับสนุนการทำงานของทีมผ่าตัด และให้ความปลอดภัยสูงสุดแก่ผู้ป่วย
ห้อง OR ที่ดี = พื้นที่ที่เปลี่ยนความเสี่ยงให้กลายเป็นความหวัง

รายการอ้างอิง

Avante Health Solutions. (n.d.). An introduction to operating room design. Retrieved from https://avantehs.com/learn/buying-guides/intro-operating-room-design

Facility Guidelines Institute. (n.d.). Hybrid operating room design basics [PDF]. Retrieved from https://www.fgiguidelines.org/wp-content/uploads/2019/01/FGI-Hybrid-OR-Design-Basics.pdf

Health Facility Guidelines. (n.d.). Part B – Health facility briefing & design: 235 Operating Unit [PDF]. Retrieved from https://www.healthfacilityguidelines.com/ViewPDF/ViewIndexPDF/iHFG_part_b_operating_unit

ICDKWT. (2007). Guidelines for design of operating theaters [PDF]. Retrieved from http://www.icdkwt.com/pdf/policiesandguidelines/DesignandConstruction/GuidelinesforDesignofOperatingTheater-2007.pdf

ISID. (2018). Guide to infection control in the hospital – The operating room [PDF]. Retrieved from https://isid.org/wp-content/uploads/2018/02/ISID_InfectionGuide_Chapter22.pdf

Jed-S3. (2022). Infection control guidelines in operating room (OR) V1.1 [PDF]. Retrieved from https://jed-s3.bluvalt.com/psj1-ifn-s3-ifn01/files/03/Guidelines/Infection-Control-Guidelines-in-Operating-Room-OR-V1.1-2022.pdf

LWW. (2007). Designing an ideal operating room complex. Retrieved from https://journals.lww.com/ijaweb/fulltext/2007/51030/designing_an_ideal_operating_room_complex.5.aspx

PubMed. (n.d.). Design, devices, and discipline in operating room infection control. Retrieved from https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/101749/